Khoa học viễn tưởng (sci-fi) là một thuật ngữ đầy thú vị, bởi nó không chỉ đơn thuần liên quan đến khoa học. Nhiều bộ phim viễn tưởng có yếu tố công nghệ tiên tiến hoặc những hiện tượng khoa học giả tưởng, nhưng chúng cũng có thể bao hàm cả yếu tố huyền bí. Dù khó định nghĩa chính xác, hầu như ai cũng biết rằng khi xem một bộ phim sci-fi, họ đang chứng kiến những cuộc phiêu lưu ngoài không gian, những công nghệ tiên tiến, những thực thể ngoài hành tinh hay hành trình vượt thời gian. Nhưng ẩn sau những cốt truyện hoành tráng và các màn kỹ xảo công phu, có một loạt quy luật "bất thành văn" mà hầu hết các bộ phim khoa học viễn tưởng đều phải tuân thủ. Dưới đây là 10 quy tắc bất thành văn mà bạn thường gặp trong hầu hết các bộ phim thuộc thể loại này.
1. Trong không gian vẫn có âm thanh, dù thực tế không hề có
Một trong những quy tắc đầu tiên mà hầu như mọi bộ phim viễn tưởng đều vi phạm là về âm thanh trong không gian. Thực tế, trong môi trường không có không khí như ngoài không gian, âm thanh không thể truyền tải. Âm thanh là sóng cơ học, cần có một môi trường như khí, chất lỏng hay chất rắn để di chuyển. Nhưng trong phim, khi tàu vũ trụ nổ tung hay những cuộc chiến ngoài hành tinh diễn ra, bạn sẽ vẫn nghe thấy những tiếng nổ vang rền hoặc tiếng va chạm. Điều này giúp tăng tính kịch tính, thu hút người xem, nhưng lại hoàn toàn đi ngược với nguyên lý khoa học.
Ví dụ như trong các bộ phim như Star Wars, các cảnh chiến đấu ngoài không gian luôn đầy ắp những âm thanh sống động, mặc dù trong thực tế, chúng phải hoàn toàn yên lặng. Một số bộ phim hiếm hoi như Gravity cố gắng tuân thủ nguyên lý này, nhưng lại tạo cảm giác lạ lẫm cho khán giả quen với những màn hành động náo nhiệt.
2. Du hành với tốc độ ánh sáng
Theo lý thuyết tương đối của Einstein, không có gì có thể di chuyển nhanh hơn ánh sáng. Khi một vật thể di chuyển với tốc độ gần bằng ánh sáng, khối lượng của nó tăng lên đến mức không thể kiểm soát, và năng lượng cần để di chuyển nó sẽ trở thành vô hạn. Tuy nhiên, nếu các bộ phim viễn tưởng tuân thủ nguyên tắc này, sẽ không có chuyện những con tàu vũ trụ có thể đi từ hành tinh này sang hành tinh khác trong nháy mắt.
Thực tế, các câu chuyện về những cuộc phiêu lưu liên hành tinh buộc phải phá vỡ quy luật vật lý để nhân vật có thể du hành nhanh chóng. Những công nghệ như "warp drive" trong Star Trek hay "hyperdrive" trong Star Wars là minh chứng cho sự cần thiết của việc vượt qua giới hạn vật lý, để tạo nên những cuộc thám hiểm ngoài không gian kỳ thú.
3. Tương lai luôn u ám
Một đặc điểm nổi bật của các bộ phim viễn tưởng là việc dự đoán về tương lai của nhân loại. Dù bối cảnh của những bộ phim này có thể diễn ra hàng thập kỷ hay thiên niên kỷ trong tương lai, một điều gần như chắc chắn: tương lai sẽ rất tăm tối. Trong phần lớn các bộ phim, tương lai thường bị bao phủ bởi sự suy thoái xã hội, các cuộc chiến tranh tàn khốc, hoặc sự hủy diệt hoàn toàn của Trái Đất.
Từ những tác phẩm kinh điển như Blade Runner đến những bộ phim như WALL-E, sự lo lắng về tương lai của nhân loại luôn là một chủ đề trọng tâm. Ngay cả những tác phẩm có cái nhìn lạc quan như Star Trek, con người vẫn phải trải qua những thảm họa khủng khiếp như chiến tranh hạt nhân trước khi tiến tới một xã hội lý tưởng.
4. Xã hội luôn bị chi phối bởi giới siêu giàu
Trong các bộ phim viễn tưởng, đặc biệt là những phim lấy bối cảnh ở tương lai, xã hội thường bị chia rẽ sâu sắc giữa giới siêu giàu và người nghèo khổ. Hầu như không có sự hiện diện của tầng lớp trung lưu. Những người giàu có sống trong các tòa nhà cao chọc trời hay hành tinh xa xỉ, trong khi người lao động phải đấu tranh sinh tồn trong những điều kiện tồi tệ nhất.
Điều này thể hiện rõ ràng trong các bộ phim như Star Wars, nơi Đế chế hay Đệ nhất là những thế lực được tài trợ bởi các nhà tài phiệt giàu có, trong khi người dân khắp thiên hà sống dưới ách thống trị và bóc lột. Hay trong The Hunger Games, giới quý tộc ở Capitol hưởng thụ cuộc sống xa hoa trong khi các quận nghèo phải chiến đấu để sinh tồn.
5. Du hành thời gian luôn linh hoạt
Du hành thời gian là một yếu tố thú vị nhưng đầy mâu thuẫn logic. Khi một nhân vật quay về quá khứ, bất kỳ hành động nào cũng có thể gây ra sự thay đổi lớn đến tương lai. Tuy nhiên, các bộ phim viễn tưởng thường áp dụng một cách tiếp cận linh hoạt, không nhất thiết phải tuân thủ chặt chẽ các quy tắc nhân quả.
Một ví dụ điển hình là trong Avengers: Endgame, khi các nhân vật không thực sự quay về quá khứ mà di chuyển đến những khoảnh khắc nhất định trong các vũ trụ song song. Cách tiếp cận này giúp họ tránh được những mâu thuẫn khó xử lý liên quan đến dòng thời gian.
6. Người ngoài hành tinh thường giống con người
Dù ngoài vũ trụ có vô vàn khả năng tồn tại sự sống, nhưng các loài ngoài hành tinh trong phim viễn tưởng thường có hình dáng gần giống con người. Từ các wookiee trong Star Wars đến người Na'vi trong Avatar, các loài sinh vật này đều có những đặc điểm như chân, tay, mắt, miệng và tư duy tương tự con người.
Lý do là vì con người dễ dàng đồng cảm và hiểu những sinh vật có hình dạng giống mình hơn. Nhưng trong một số tác phẩm như Arrival hay 2001: A Space Odyssey, việc hiểu được những sinh vật hoàn toàn khác biệt lại trở thành một thách thức chính trong câu chuyện.
7. Các hành tinh có điều kiện giống Trái Đất
Trong phim khoa học viễn tưởng, các hành tinh có sự sống ngoài Trái Đất thường có những đặc điểm tương tự: không khí dễ thở, trọng lực phù hợp, và điều kiện sinh thái thuận lợi cho con người. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc phiêu lưu liên hành tinh mà không cần đến các bộ đồ bảo vệ phức tạp.
Các hành tinh trong Star Wars hay Star Trek hầu hết đều có thể sinh sống được mà không cần quá nhiều công nghệ hỗ trợ, dù trong thực tế, việc tìm thấy một hành tinh có bầu không khí giống Trái Đất là điều cực kỳ khó khăn.
8. Y học không phát triển như công nghệ khác
Dù các bộ phim viễn tưởng thường giới thiệu những công nghệ tiên tiến vượt bậc, từ tàu vũ trụ đến robot, nhưng y học lại không phát triển tương xứng. Nhân vật vẫn có thể chết vì vết thương hoặc bệnh tật, dù xã hội đã đạt đến trình độ phát triển vượt xa thực tại.
Trong các bộ phim như Star Wars, nhân vật vẫn chết vì những vết thương nghiêm trọng, dù họ đang sống trong một thế giới có công nghệ tối tân. Điều này khiến y học trở thành một mảng mà phim viễn tưởng chưa khai thác hết tiềm năng.
9. Câu chuyện về robot luôn là phiên bản mới của "Pinocchio"
Trong các bộ phim viễn tưởng, robot thường mang một câu chuyện quen thuộc: mong muốn trở thành con người thực sự. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như Blade Runner hay A.I. Artificial Intelligence, nơi các robot phải đấu tranh để chứng minh mình có "linh hồn" như con người.
Tuy nhiên, ít bộ phim thực sự khám phá được những khía cạnh độc đáo mà một trí tuệ nhân tạo có thể mang lại, vượt qua những hạn chế của con người. Một ngoại lệ là Her, khi nhân vật Samantha tiến xa khỏi giới hạn của nhận thức con người, tạo nên một câu chuyện tình yêu đầy xúc động và khác biệt.
10. Các nền văn minh khác thường đồng nhất về văn hóa
Một quy tắc khác trong phim viễn tưởng là các nền văn minh ngoài hành tinh thường bị đồng nhất về văn hóa. Trong khi Trái Đất có hàng ngàn nền văn hóa và ngôn ngữ khác nhau, các nền văn minh ngoài hành tinh trong phim thường được miêu tả đơn giản hơn.
Ví dụ, hành tinh Aladna trong The Marvels có một nền văn hóa âm nhạc thống nhất, hay trong Star Wars, người Mandalorian đều được miêu tả như những chiến binh đội mũ bảo hiểm. Điều này giúp người xem dễ dàng tiếp cận hơn, nhưng cũng làm giảm đi tính phức tạp và đa dạng của các nền văn minh xa lạ.
